آیین عزاداری با گِل و شانه های کِز کرده مردمان لر در روز عاشورا، حکایت عشقی است که با آب و گل مردم این دیار سرشته شده تا خاکی ترین آئین عاشورایی جهان از آب و گل درآید و تجلیگاه اندوه بارترین عزاداری ها برای پسر فاطمه (س) باشد.
آیین عزاداری با گِل سابقه ای طولانی و کهن در تاریخ لرستان دارد. تا جایی که پیران و کهنسالان لرستانی به یاد دارند و روایت می کنند، مردم این استان در گذشته در سوگ بستگان، شانه های خود را گل مالیده و در مراسم سوگ شرکت می کردند.
اما مردم لرستان سال هاست این رسم کهن را به سوگواری عاشورا گره زده و با مقدس کردن آن آیینی ساختند که جزئی جدانشدنی از عزاداری روز عاشورا شده است.
آیین های سنتی روز عاشورا روایت گر عاشقانه ای حزن انگیز از مردمان لرستان است، عاشقانه ای که سر تا پای اهالی این دیار را در خاک و “گِل” فرو برده تا هر عزاداری زمزمه کند: آب حیات من است خاک سر کوى تو.
روایت این عاشقانه از روزها قبل از عاشورا شروع شده است، از ایامی که همه چیز مهیای عرض ارادتی دیگر می شود. خیمه ها در شهر پا می گیرد؛ دیوارها و خیابانها سیاهپوش می شوند و نوحه های محلی تا روستاهای دورافتاده ضجه می زنند. همه این مقدمه چینی ها برای آیینی است که روز عاشورا لرستان را به اوج می برد؛ شاید بتوان نامش را “خاکی ترین آیین عاشورایی” نهاد چرا که این سنت دیرینه از اوج اخلاص و ارادت مردم این دیار برخاسته است، ارادتی که تمامی ندارد و هر روز عمیق تر و خالصانه تر می شود.
لرستانی ها هرساله با فرارسیدن دهم محرم، با درست کردن حوضچه های گِل و گِل مالی کردن خود، عزادار بودن و اوج اندوه خودرا برای سید و سرور شهیدان ابراز می کنند. آیینی که فقط در لرستان اجرا می شود.
یک روز قبل از دهم محرم خاک پاک و بی غل و غش تهیه می شود و الک شده آن را مقابل تکایا بر زمین می ریزند، سپس با خشت و آجر، پیرامون خاک را دایره ای درست کرده و آماده می کنند تا نیمه های شب عاشورا با ریختن آب و گلاب، گل را آماده کنند. برخی پیش از روشن شدن هوا با دراز کشیدن در حوضچه گل و چرخیدن سرتاپای خود را آغشته به گل می کنند. گل مالی عزاداران تا پیش از ظهر عاشورا ادامه دارد. حوضچه های گل عمومی بوده و هرکسی می تواند از آن ها استفاده کند. شب عاشورا که هنوز گل آماده نشده زن ها و کودکان کنار آن شمع های نذری روشن می کنند. گل مالی کردن تمام بدن مخصوص مردان است و زن ها فقط شانه ها یا روی سرچادر خود را به گل آغشته می کنند.
آیین عزاداری با گِل در لرستان به قدری مقدس است که وقتی دسته های گل آلود عزاداری برای صرف نذری به خانه ها وارد می شوند هیچ صاحب خانه ای از ورود پاها و بدن های گلی نه تنها جلوگیری نکرده بلکه از آنها استقبال می کنند. امروز آیین گل مالی چنان در بین لرستانی ها فراگیر و به یک آئین عاشقانه و عارفانه تبدیل شده است که حتی از سوی لرستانی های مقیم استان های دیگر از جمله پایتخت نیز هرساله برگزار می شود.

آیین عزاداری با گِل